Το μαχαίρι
Στίχοι : Νίκος Καββαδίας
Μουσική : Θάνος Μικρούτσικος
Ερμηνευτής : Βασίλης Παπακωνσταντίνου
Το μαχαίρι είναι ένα εξαιρετικό ποίημα του σπουδαίου Νίκου Καββαδία. Το μελοποίησε μία από τις μουσικές ιδυοφυίες της χώρας μας, ο Θάνος Μικρούτσικος και έβαλε την δική του σφραγίδα με την ερμηνεία του ο αγαπημένος Βασίλης Παπακωνσταντίνου. Έκτοτε, το έχουν ερμηνεύσει και άλλοι σπουδαίοι καλλιτέχνες. Τι συμβολίζει όμως το μαχαίρι και…τι θέλει να πει ο ποιητής με αυτή την ιστορία που τόσο περιγραφικά μας διηγείται;
Απάνω μου έχω πάντοτε στη ζώνη μου σφιγμένο
Ένα παλιό αφρικάνικο ατσάλινο μαχαίρι
Όπως αυτά που συνηθούν και παίζουν οι αραπάδες
Που από έναν γέρο έμπορο αγόρασα στ’ αλγέρι
Η επιλογή των λέξεων είναι πολύ σημαντική και εντυπωσιακά εύστοχη.
- Πάντοτε, σφιγμένο: Αυτό σημαίνει ότι δεν γίνεται να το αποχωριστούμε ποτέ. Είτε φαίνεται είτε όχι (στη ζώνη μας) θα είναι πάντα εκεί, σφιγμένο.
- παλιό: Είναι εκεί από τα αρχαία χρόνια. Είναι στη φύση του ανθρώπου.
- αφρικάνικο: Η προέλευση αυτή προσδίδει μία αγριότητα. Σκέφτεσαι ότι αυτό το μαχαίρι μπορεί να έχει χρησιμοποιηθεί σε άγριες φυλές που υπάρχουν ακόμα και σήμερα. Μην ξεχνάμε πάντως, πως το ποίημα έχει δημοσιευθεί το 1933 (θα αναφερθώ και στο τέλος σε αυτό).
- ατσάλινο: Μεταφορικά, το ατσάλινο σημαίνει το πολύ σκληρό με τεράστια αντοχή αντικείμενο.
Θυμάμαι ως τώρα να ‘τανε το γέρο παλαιοπώλη
Όπου έμοιαζε με μια παλιά ελαιογραφία του γκόγια
Ορθόν πλάι σε μακριά σπαθιά και σε στολές σχισμένες
Να λέει με μια βραχνή φωνή τα παρακάτου λόγια
Μια εικόνα ίσον χίλιες λέξεις… Παρακάτω είναι μία ελαιογραφία του Ισπανού ζωγράφου και χαράκτη Φρανθίσκο Γκόγια. Συγκεκριμένα, ο πίνακας αυτός ονομάζεται “Ο Κρόνος καταβροχθίζει τον γιο του” και ανήκει στη συλλογή Μαύροι Πίνακες, τους οποίους ο Γκόγια ζωγράφισε στους τοίχους του σπιτιού του. Όπως γίνεται εύκολα αντιληπτό, το μαχαίρι αγοράστηκε από ένα μέρος που προκαλούσε τρόμο. Η περιγραφή του παλαιοπώλη είναι εκπληκτική. Το σημαντικό στοιχείο όμως είναι πως δεν το είχε πάντα στην κατοχή του.
Ετούτο το μαχαίρι εδώ που θέλεις ν’ αγοράσεις
Με ιστορίες αλλόκοτες ο θρύλος το ‘χει ζώσει
Κι όλοι το ξέρουν πως αυτοί που κάποια φορά το ‘χαν
Καθένας κάποιον άνθρωπο δικό του έχει σκοτώσει
Αυτά είναι τα λόγια του παλαιοπώλη, ο οποίος προειδοποιεί τον αγοραστή πως το συγκεκριμένο μαχαίρι έχει μια “μαύρη” ιστορία πίσω του και μόνο κακά μπορεί να φέρει.
Ο δον Μπαζίλιο σκότωσε μ’ αυτό τη δόνα Τζούλια
Την όμορφη γυναίκα του γιατί τον απατούσε
Ο κόντε Αντόνιο μια βραδιά τον δύστυχο αδελφό του
Με το μαχαίρι τούτο εδώ κρυφά δολοφονούσε
Ένας αράπης τη μικρή ερωμένη του από ζήλεια
Και κάποιος ναύτης ιταλός ένα γραικό λοστρόμο
Αρχίζει λοιπόν και του λέει ιστορίες, στις οποίες το μαχαίρι χρησιμοποιήθηκε για φόνο. Σε αυτό μπορεί να οδήγησε η εκδίκηση του δον Μπαζίλιο, η κακία του Κόντε Αντόνιο, η ζήλια ενός …αράπη για την ερωμένη του ή απλώς μια παρεξήγηση ανάμεσα σε έναν ναύτη και έναν λοστρόμο.
Χέρι με χέρι ξέπεσε και στα δικά μου χέρια
Πολλά έχουν δει τα μάτια μου μα αυτό μου φέρνει τρόμο
Συνεχίζει ο τρομακτικός παλαιοπώλης. Σίγουρα, έχουν δει πολλά τα μάτια του. Σίγουρα, έχει εμπειρίες που προκαλούν φόβο. Το συγκεκριμένο μαχαίρι όμως, είναι ακόμα και για εκείνον κάτι που του προκαλεί τρόμο.
Σκύψε και δες το μια άγκυρα κι ένα οικόσημο έχει
Είναι αλαφρύ για πιάσε το δεν πάει ούτε ένα κουάρτο
Μα εγώ θα σε συμβούλευα κάτι άλλο ν’ αγοράσεις
Πόσο έχει μόνο φράγκα εφτά αφού το θέλεις πάρ’το
Το μαχαίρι δείχνει όμορφο και είναι ελαφρύ. Άρα, μπορεί να χρησιμοποιηθεί όταν θες εύκολα. Η τιμή του είναι χαμηλή γιατί στην πραγματικότητα ο παλαιοπώλης θέλει να το ξεφορτωθεί όσο και αν συμβουλεύει να μην το αγοράσουν.
Ένα στιλέτο έχω μικρό στη ζώνη μου σφιγμένο
Που η ιδιοτροπία μ’ έκαμε και το ‘καμα δικό μου
Κι αφού κανένα δε μισώ στον κόσμο να σκοτώσω
Φοβάμαι μη καμιά φορά το στρέψω στον εαυτό μου
Υπάρχουν και αυτοί οι άνθρωποι που το μαχαίρι το έχουν στη ζώνη αλλά δεν μπορούν να το χρησιμοποιήσουν όπως ο Δον Μπαζίλιο και οι υπόλοιποι. Στο τέλος το χρησιμοποιούν…μόνο για να βλάψουν τον εαυτό τους. Έτσι λειτουργεί αυτό το μαχαίρι. Αν δεν μπορείς να σκοτώσεις άλλους, τότε πάντα ζεις με το φόβο ότι θα το στρέψεις απέναντι στον ίδιο σου τον εαυτό…
Το μαχαίρι είναι ο Θυμός
Ο θυμός είναι ένα από τα πιο δυνατά συναισθήματα που βιώνουμε ως άνθρωποι. Μπορεί να μας κάνει να πούμε ή να κάνουμε πράγματα που δεν θα λέγαμε ούτε θα κάναμε υπό κανονικές συνθήκες και μπορεί να έχει σοβαρές συνέπειες για εμάς και τους γύρω μας.
Ο θυμός μπορεί να είναι ένα χρήσιμο συναίσθημα όταν διοχετεύεται με παραγωγικό τρόπο. Μπορεί όμως να γίνει καταστροφικός, σαν ένα μαχαίρι που μπορεί να προκαλέσει βλάβη εάν δεν χρησιμοποιηθεί σωστά. Όπως ένα μαχαίρι απαιτεί επιδεξιότητα και προσοχή για να χρησιμοποιηθεί με ασφάλεια, έτσι και ο θυμός απαιτεί διαχείριση και έλεγχο για την αποφυγή αρνητικών συνεπειών.
Για να συνοψίσουμε λοιπόν, το μαχαίρι-θυμός, προκαλεί τρόμο και χρησιμοποιείται σε περιπτώσεις ζήλιας, εκδίκησης, κακίας ή ακόμα και απλής παρεξήγησης. Δεν γενιόμαστε με αυτό αλλά μπορεί να το αποκτήσουμε στην πορεία. Το πως και αν θα το χρησιμοποιήσει ο καθένας εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Αν οδηγηθεί στην τρέλα κάποιος και χάσει τον έλεγχό του, τότε είναι πιθανό να ξεσπάσει σε άλλους και αυτό να έχει απρόβλεπτες συνέπειες τόσο για εκείνους όσο και για τον ίδιο.
Η λέξη αραπάδες
Καταλαβαίνω ότι η λέξη αράπης ενοχλεί και νιώθω την ανάγκη να πω δυο πράγματα σχετικά. Πρώτον, το ποίημα “Ένα μαχαίρι” ανήκει στην ποιητική συλλογή Μαραμπού, η οποία εκδόθηκε το 1933. Δηλαδή, γράφτηκε σε μία άλλη εποχή και όταν κρίνουμε κάτι που δημιουργήθηκε σε άλλη εποχή, πρέπει να λαμβάνουμε υπόψιν μας τις συνθήκες τότε και όχι σήμερα.
Δεύτερον, ο πατέρας μου ήταν ναυτικός (συγκεκριμένα μάγειρας). Τον θυμάμαι να λέει αυτή τη λέξη αναφερόμενος σε άτομα που ταξίδευαν μαζί του. Θυμάμαι όμως και πόσο τον αγαπούσαν και του έκαναν πλάκες με τα σπαστά αγγλικά τους, μία φορά που τον είχα επισκεφτεί στο καράβι. Επίσης, τον θυμάμαι να κλαίει σαν μικρό παιδί όταν πληροφορήθηκε ότι ένας Γκανέζος…αράπης φίλος του πνίγηκε σε ένα ναυάγιο σκεφτόμενος την οικογένειά του που άφηνε πίσω σε πολύ δύσκολες συνθήκες. Που θέλω να καταλήξω; Ρατσισμός μπορεί να κρύβεται στις λέξεις καμιά φορά, ναι. Είναι, όμως πολύ σημαντικότερο να μην κρύβεται στις πράξεις μας.
Για περισσότερες αναλύσεις στίχων και όχι μόνο, κάνε κλικ εδώ.
